ΙΔΟΥ Ο ΕΛΛΗΝΑΣ. ΑΛΕΞΗΣ ΖΟΡΜΠΑΣ. Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Όταν πριν από καιρό πληροφορήθηκα ότι στο Εθνικό Θέατρο ενας Λιθουανός σκηνοθέτης, ο Τσέζαρις Γκραουζίνις , γνωστός στο ελληνικό κοινό από προηγούμενες επιτυχημένες παραστάσεις του , θα ανέβαζε το Ζορμπά του Καζαντζάκη, υπήρξα και το λεω ειλικρινά επιφυλακτικός μέχρι και αρνητικός. Όχι ότι δεν γνωρίζω την ποιότητα, την παιδεία και την τέχνη της Λιθουανικής σχολής και φυσικά των ίδιων των Λιθουανών με τους οποίους έχω συνεργαστεί αρκετά και γνωρίζω την ποιότητά τους, μα γιατί το ίδιο το έργο πίστευα και πιστεύω ότι απαιτούσε θερμή καρδιά , παθιασμένη ματιά , ακραία συνείδηση και όλα εκείνα τα στοιχεία που δεν φαίνονται να συμβαδίζουν με την ομολογουμένως ψυχρή για τα δικά μας πρότυπα, βόρεια ευρωπαική νοοτροπία. Το έργο του Καζαντζάκη, αναμφίβολα είναι ένα καυτό καζάνι ιδεών, εικόνων και συνειδήσεων , γεμάτο από γονιδιακά ελληνικά στοιχεία θεατρικότητας και δραματουργίας, ένα τέλειο και ολοκληρωμένο έργο, μια σύγχρονη τραγωδία της ανθρώπινης ειρωνείας και ύπαρξης, που η μίξη του με την ψυχρή βόρεια ματιά θα εγκυμονούσε κινδύνους ακόμη και για την ίδια υπόσταση του θεατρικού εγχειρήματος, αυτού που ανέλαβε ο Λιθουανός σκηνοθέτης.

Κι όμως, είχα μόλις χθες την τιμή, γιατί περί τιμής πρόκειται, να παρακολουθήσω την επίσημη πρώτη της παράστασης. Κι ακριβώς όπως ο Ζορμπάς στο πρωτότυπο έργο του πέτυχε με όλα εκείνα τα θεατρικά στοιχεία του χαρακτήρα του να κατακτήσει το ¨αφεντικό¨ του, έτσι και ο Τσέζαρις Γκραουζίνις, κατέκτησε και μάγεψε εξολοκλήρου την ψυχή, το μυαλό και την καρδιά μου, με έκανε να αισθανθώ αδαής και τιποτένιος μπροστά στο νόημα της παράστασης αυτής, αποκαθήλωσε κάθε ιδιαίτερο, όπως νόμιζα, στοιχείο του χαρακτήρα μου, εξάγνισε ακόμη και το πιο μικρό πάθος μου, καθάρισε τη συνείδησή μου, γαλήνεψε την επι σειρά ετών ταραγμένη ψυχή μου, καθαίρεσε την όποια δική μου ανθρώπινη τραγωδία, μεγάλωσε την ύπαρξη μου αποδίδοντάς της, ξεχασμένα τα τελευταία χρόνια, στοιχεία μεγαλοψυχίας μα και αθωότητας.

Σε μια εξαιρετική απόδοση του έργου του Καζαντζάκη, σε μια διασκευή δική του, που δεν ηταν ακριβώς διασκευή μα ματιά και όχι μια τυχαία ματιά μα η ματιά του ίδιου του Καζαντζάκη, σου έδινε την εντύπωση ότι ήταν δίπλα στο συγγραφέα του έργου όταν επινόησε το Ζορμπά, παρακολούθησε την πενα και την έμπνευσή του, ήπιε καφέ μαζί του, τράβηξε με πάθος μια ρακί, και κει στο διπλανό γραφειάκι έγραψε, πλάι στον μεγάλο συγγραφέα, τον Ζορμπά, θαρρείς κι από κοινού. Ιεροσυλία πνευματική, ίσως βιαστεί να πει κανείς. Ναι, γιατί δεν έχει δει την παράσταση αυτή και το πώς ο Τσέζαρις Γκραουζίνις κατάφερε να σεβαστεί απόλυτα και κατανυκτικά το Ζορμπά, τον ίδιο τον Καζαντζάκη μα πάνω απο όλα τους αναγνώστες του. Με το μαγικά εμπνευσμένο τρόπο του , χωρίς να πετάξει τίποτα, το ακούτε, τίποτα, από το πρωτότυπο έργο του συγγραφέα, με απόλυτο σεβασμό στο νόημα, την ιδέα και την τραγικότητα του Ζορμπά, απέδωσε έναν διαχρονικό, σύγχρονο , μα κυρίως πρωτογενή Ζορμπά, που δεν ήταν κανείς άλλος από τον ίδιο το Ζορμπά του Καζαντζάκη. Ταυτόχρονα, με σκηνοθετικές εκστατικές επινοήσεις, με θεατρικό απόλυτο σεβασμό και συγχρονισμό, με μια εξαιρετική δραματουργία, έστησε ένα ολόκληρο έργο –λες κι από την αρχή-, που σε έκανε να αισθανθείς ότι πρωτοσυναντάς τον ήρωα Αλέξη Ζορμπά και μαθαίνεις για πρώτη φορά την πραγματική ιστορία του. Δόμησε και σταδιακά αποδόμησε, δραματουργικά εννοώ, το μύθο του Ζορμπά, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το έκανε και ο Καζαντζάκης. Αυτή είναι η μαγική τέχνη του Τσέζαρις Γκραουζίνις. Ότι ισορρόπησε, επαναλαμβάνω , εκστατικά σε μια μικρή κλωστή το έργο που επινόησε ο Καζαντζάκης και από την άλλη ένα εντελώς δικό του έργο, με δικά του προσωπικά στοιχεία , διαμορφώνοντας ένα εκρηκτικό , λόγω της τελειότητας του, μεταφυσικό αποτέλεσμα. Κατάφερε δηλαδή κι εκεί έγκειται η μοναδικότητά του, να καθίσει στο ίδιο τραπέζι , να βάλει να παίξουν στην ίδια σκηνή, τον Ζορμπά του Καζαντζάκη και τον δικό του Ζορμπά. Με την ευλογία, αν ζούσε και σίγουρα από εκεί που βρίσκεται του ίδιου του Καζαντζάκη. Ετσι ώστε να μπορώ περήφανα να πω ότι έχω διαβάσει το βιβλίο του Καζαντζάκη και έχω δει την παράσταση του Τσέζαρις Γκραουζίνις, για την πραγματική ιστορία του Αλέξη Ζορμπά.

Για τους υπόλοιπους συντελεστές του έργου δεν θέλω να πω πολλά γιατί δεν είμαι θεατρολόγος, ούτε κριτικός τέχνης. Το μόνο που σαν απλός άνθρωπος οφείλω να καταθέσω είναι ότι υπήρξαν συναρπαστικοί. Κατάφεραν αβίαστα να αποδώσουν όχι το όραμα του σκηνοθέτη γιατί γι αυτό είναι εκείνος ο κατάλληλος να τους κρίνει, μα το δικό μου όραμα γι αυτό που έβλεπα και κέρδιζε στιγμή –στιγμή κάθε στοιχείο της ψυχής και του μυαλού μου. Χωρίς αυτή την εξαιρετική παρουσία όλων των ηθοποιών, με κάποιες ελάχιστες στιγμιαίες εξαιρέσεις που χάθηκαν μπροστά σε όλο αυτό το θεατρικό θαύμα, δεν θα ήταν δυνατόν να νιώσω έτσι. Με αυτή τη μοναδική τους υποκριτική παρουσία, υπακούοντας απόλυτα στην επινόηση του σκηνοθέτη τους, με ελεύθερα προσωπικά στοιχεία που ήταν διάχυτα στο παίξιμό τους, τι διάολο το Ζορμπά απέδωσαν το σύμβολο αυτό της ελευθερίας, δημιούργησαν μια ανευ θεατρικών προηγουμένων συγκίνηση, που με έφεραν δακρυσμένο να βγαίνω από το Θεατρο. Ένιωσα, και αυτό είναι πρωτόγνωρο για μένα , αυτό που η Μελίνα ένιωσε σε μια άλλη μεγάλη κινηματογραφική επιτυχία, το Ποτέ την Κυριακή, όταν μέσα στην απαίδευτη πρωτογενή ¨παιδεία¨ της , κατέρρευσε συναισθηματικά παρακολουθώντας Μήδεια. Κι αυτό το αποτέλεσμα σίγουρα οφείλεται και στους εξαιρετικούς ηθοποιούς.

Ιδού ο Ελληνας λοιπον. Ο Ζορμπάς. Φαντασιακός, εμμονικός, παθιασμένος, διαταραγμένος, μεγαλοπρεπής, αθώος, τραγικός , αστείος, χαρούμενος, λυπημένος, εκστατικός, ταπεινός, οραματιστής, ρεαλιστής, ειλικρινής, μεγαλόψυχος, ευγενικός, ήρωας, άνθρωπος, ποιητής, μάγκας, ελεύθερος. Ιδού και ο Τσέζαρις Γκραουζίνις, ο Ελληνας.

Το μόνο κρίμα, ότι την παράσταση αυτή την είδαν –για χθες μιλάω- Ελληνες. Κι ενώ ο Τσέζαρις Γκραουζίνις υπήρξε για την παράσταση αυτή ένας μεγάλος Ελληνας, όλοι εμείς που την παρακολουθήσαμε αποδείξαμε πόσο μικροί είμαστε. Οι περισσότεροι από τους θεατές με πολλά στοιχεία τηλεθεατών, έμειναν στα κωμικά μέρη της παράστασης χωρίς να μπορούν καν να αντιληφθούν ότι ακόμη και αυτά απέδειξαν τη μοναδικότητα του σκηνοθέτη που απέδωσε με τον ίδιο μαγικό τρόπο του Καζαντζάκη την εύθυμη και συχνά κωμική πλευρά του ήρωα. Χασκογέλασαν με τα κωμικά στοιχεία, ξεκαρδίστηκαν με αυτό που έβλεπαν ακόμη και σε στιγμές του ήρωα τραγικές και έφυγαν –τουλάχιστον αυτό κατάλαβα από όσα άκουσα αμέσως μετά- ακριβώς όπως ήρθαν . Αδειοι. Όχι γιατι απέτυχε η παράσταση του Τσέζαρις Γκραουζίνις . Μα γιατί ακριβώς εμείς αποτύχαμε. Αποτύχαμε να είμαστε αυτό που θα έπρεπε να είμαστε , ιδιαίτερα μετά από μια τέτοια παράσταση. Γι αυτό ακριβώς η παράσταση αυτή θα πρέπει να φύγει από τον χώρο αυτό της εκλεπτυσμένης φτιασιδωμένης αριστοκρατίας, και σύμβολο ελευθερίας και ανάτασης όπως είναι, να παιχθεί σε σχολεία, πανεπιστήμια, πλατείες και φυλακές. Εκεί που οι άνθρωποι μπορούν ακόμη να συγκινηθούν, να κλάψουν, να εκστασιαστούν, να αντιληφθούν. Εκεί που το σύμβολο του Ζορμπά και η πραγματική ιστορία του, εμπνεύσεως Τσέζαρις Γκραουζίνις θα μπορέσει να αναρτηθεί στον πιο ψηλό ιστό της κοινωνίας.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ λοιπόν στον Τσέζαρις Γκραουζίνις και τους ηθοποιούς του. Γιατί τώρα πια, το επόμενο πρωί, μπορώ και γω να κάνω αυτό που ο σκηνοθέτης μαγικά ανέδειξε, το αναπόφευκτο να φαίνεται ελεύθερη προσωπική μου βούληση. Γιατί σαν γνήσιος Ελληνας και γω , όπως ο λιθουανός σκηνοθέτης, κατάλαβα πως έχω ή πρέπει να έχω μέσα μου , τον Αλέξη Ζορμπά. Εύγε!!